Ο ζεϊμπέκικος χορός είναι ο πιο καθαρός και ταυτόχρονα ελληνικός ρυθμός. Πάνω στους ήχους του σε μεγάλο βαθμό βασίστηκε το ρεμπέτικο τραγούδι. Παρατηρώντας τη μελωδική του γραμμή, καθαρά διακρίνεται σε αυτό η προέκταση της βυζαντινής μουσικής. Τα ζεϊμπέκικα αποτελούν καλλιτεχνικές δημιουργίες λαϊκών στρωμάτων, ενώ η επίδραση από τη βυζαντινή μουσική είναι φανερή σε ό,τι αφορά τα ηχοχρώματα και τις μελωδίες, τις κλίμακες, αλλά και τις πολλές ανατολικές αλληλοεπιδράσεις. Ίχνη του ρεμπέτικου και κατ' επέκταση του ζεϊμπέκικου εμφανίζονται σε όλα τα αστικά κέντρα της περιόδου της αποσύνθεσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, δηλαδή με την εμφάνιση των αστικών κοινωνιών.

Ο μουσικολόγος Μάρκος Δραγούμης, έπειτα από μεγάλη έρευνα σχετικά με το ρεμπέτικο και το μικρασιάτικο τραγούδι, δίνει από ιστορικής πλευράς την εξής άποψη για τις ρίζες του ρεμπέτικου:

«Οι μουσικές ανταλλαγές που είχαν αρχίσει πριν το 17ο αιώνα, κι ίσως πιο πριν ανάμεσα στον ποικίλο πληθυσμό που αποτελούσε το λαϊκό υπόστρωμα των αστικών κέντρων του Αιγαίου, του Ελλήσποντου, της Προποντίδας και της Μαύρης Θάλασσας συνεχίστηκαν με έντονο ρυθμό ως την καταστροφή της Σμύρνης το 1922.

Οι ανταλλαγές αυτές προκάλεσαν τη δημιουργία απειράριθμων μελωδιών, που οι ρίζες τους βρίσκονται κυρίως στη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική με τους «ήχους» της, στην τούρκικη κλασική μουσική με τα «μακάμια» της που ονομάστηκαν από μας «δρόμοι» - στη δημοτική μουσική της Μυσίας, της Αν. Θράκης, της Βιθυνίας και των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας, στα ελληνικά νησιώτικα και αστικά λαϊκά τραγούδια και τέλος στη δημοτική μουσική των βορείων γειτόνων μας κι ιδιαίτερα των Ρουμάνων.

Η μουσική αυτή - ίσως επειδή ήταν κάπως ανομοιογενής - δεν τράβηξε όσο θα 'πρεπε την προσοχή των λαογράφων μας, κι έτσι δεν ευτύχησε να καταγραφεί σε νότες και να δημοσιευθεί σε ειδικές συλλογές, όπως η πιο παλιά δημοτική μουσική μας. Δεν χάθηκε όμως. Ένα μεγάλο μέρος της διαφυλάχτηκε σε μια σειρά από δίσκους 78 στροφών, που γυρίστηκαν στις ΗΠΑ κατά τη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του αιώνα μας, με εκτελεστές Έλληνες μετανάστες. Εξετάζοντας το υλικό αυτό βλέπουμε ότι πέρα από την καλλιτεχνική του αξία, έχει και μεγάλη ιστορική σημασία, γιατί αποτελεί την πιο ουσιαστική πηγή που διαθέτουμε για τη μελέτη των καταβολών του ρεμπέτικου τραγουδιού».

Ο τουρκικός χορός "Ζεϊμπέκ" (zeybek ή zeybeği ) δεν έχει καμία σχέση με το ελληνικό ζεϊμπέκικο. Ρυθμικά είναι μια μορφή αργού τσιφτετελιού που χορεύεται συνήθως ομαδικά. Ο χορός έχει τις ρίζες του σε τούρκικο παραδοσιακό χορό. Χορευόταν από του ζεϊμπέκους, ζεϊμπέκηδες οι οποίοι ήταν μια φυλή της Μικράς Ασίας η οποία δημιουργήθηκε από μια πρόσμειξη Γιουρούκων -που ήταν νομάδες κάτοικοι της Πίνδου, και μετακινήθηκαν στα παράλια της Μ. Ασίας -αλλά και Τουρκμένιων νομάδων που μετακινήθηκαν από την Ασία (Τουρκμενιστάν). Έτσι δημιουργήθηκε μια νέα φυλή, από επαγγελματίες πολεμιστές. Η ύπαρξή τους ήταν άλλοτε ενοχλητική και επικίνδυνη και άλλοτε χρήσιμη. Η άγρια πολεμική τους παρουσία, άλλοτε τρόμαζε τις αρχές, προκαλώντας την εκτόπιση τους και άλλοτε γινόταν χρήσιμη ανάλογα με την περίσταση. Όταν τους χρησιμοποιούσαν τους πρόσφεραν διάφορα προνόμια.

 

Ο τουρκικός χορός "Ζεϊμπέκ" δεν έχει καμία σχέση με το ελληνικό ζεϊμπέκικο

Στις τάξεις των επιστρατευμένων ζεϊμπέκηδων υπήρχαν και Έλληνες χριστιανοί, κάποιοι από τους οποίους τουρκοποιήθηκαν, όπως οι γενίτσαροι. Αργότερα σχημάτισαν δικές τους ομάδες Ελλήνων ενόπλων ζεϊμπέκων, οι οποίοι είχαν αντιπαλότητες με τους Τούρκους ζεϊμπέκους. Η κοινότητα αυτή ποτέ δεν ξέχασε τις ελληνικές ρίζες της. Στον ελληνοτουρκικό πόλεμο οι Τούρκοι ζεϊμπέκηδες είχαν συμμετάσχει και πολεμήσει κατά του ελληνικού στρατού, ενώ τις πολεμικές αυτές ομάδες διέλυσε ο Κεμάλ Ατατούρκ αργότερα. Τα χαρακτηριστικά του χορού δεν έχουν καμία σχέση με τον ελληνικό μοναχικό χορό ζεϊμπέκικο.

Το ελληνικό ζεϊμπέκικο προήλθε από το ρεμπέτικο τραγούδι (1870-1922 στην Μ. Ασία) από μουσικές προσμείξεις ελληνικής παραδοσιακής και βυζαντινής μουσικής και διαδόθηκε στην Ελλάδα, πριν (καφέ αμάν) και μετά την Μικρασιατική καταστροφή. Η μουσική του ελληνικού ζεϊμπέκικου στα 9/8 δεν έχει καμία σχέση με τα 4/4 και τον ρυθμό αργού τσιφτετελιού του zeybek. Υπάρχουν πολλά είδη ρυθμών "ζεϊμπέκ" που μοιάζουν μεταξύ τους αλλά κανένας δεν μοιάζει με το ελληνικό ζεϊμπέκικο.

Κάποτε θεωρούνταν χορός μοναχικός μόνο για τους άνδρες, ενώ σήμερα αντίθετα συχνά το χορεύουν και οι γυναίκες. Κάθε χορευτής του έχει τις δικές του φιγούρες, με τις οποίες εκφράζεται. Παλαιότερα αν κάποιος τολμούσε να διακόψει κάποιον που χόρευε ζεϊμπέκικο, ρίσκαρε ακόμα και τη ζωή του. Κάπως έτσι ξεκίνησε στα χρόνια της Κατοχής, ο θεσμός της "παραγγελιάς". Δηλαδή οι μουσικοί, συνήθως με το...αζημίωτο, προανήγγειλαν το όνομα του "δικαιούχου στον επόμενο χορό". 

Όσο χόρευε αυτός, δεν επιτρεπόταν να χορέψει κανείς άλλος μαζί του στον ίδιο χώρο ή να τον ενοχλήσει. Το 1973 ο Νίκος Κοεμτζής, όταν κάποιοι παρενόχλησαν και πρόσβαλαν τον αδελφό του που χόρευε ζεϊμπέκικο με παραγγελιά, σκότωσε με ένα μαχαίρι τρεις ανθρώπους και τραυμάτισε αρκετούς ακόμα. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο χορός είναι δώρο των θεών προς τον άνθρωπο. Αφοσιωμένοι πιστά στην ιδέα ότι ο κοινωνικός χορός ομορφαίνει την ζωή όλων μας και μας κάνει καλύτερους, αγωνιζόμαστε συνεχώς για την διάδοσή του.

VIDEO