Στο τελετουργικό τους περιλαμβάνονται εκστατικοί χοροί συνοδευόμενοι από λύρα και νταούλια, περιφορές εικονισμάτων, θυσίες ζώων, χρήση αγιάσματος και η εντυπωσιακή πυροβασία των πιστών από την οποία έγινε κυρίως γνωστό αυτό το δρώμενο.

Τα πολυσυζητημένα αναστενάρια ρίζωσαν και γίνονται σήμερα στην Αγία Ελένη και Κερκίνη Σερρών, στον Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης, στην Μελίκη Ημαθίας και στη Μαυρολεύκη της Δράμας.

Οι ίδιοι οι Αναστενάρηδες θεωρούν το έθιμό τους αυτό ύψιστη εκδήλωση τιμής, αγάπης και σεβασμού προς τους αγίους Κωνσταντίνου και Ελένης. Οι εικόνες των αγίων αποτελούν κειμήλια για τους Αναστενάρηδες που τις κρατούν στις στιγμές της μυσταγωγίας αντλώντας από αυτές την απαραίτητη ψυχολογική δύναμη για την σωματική δοκιμασία τους.

Το φαινόμενο της ακαϊας και η αναλγησία των πυροβατών, είναι πραγματικά εντυπωσιακό φαινόμενο και έχουν γι αυτό διατυπωθεί πολλές και ποικίλες θεωρίες, όπως η αυθυποβολή και ετεροϋποβολή, η εφίδρωση των ποδιών κ.λ.π που ερμηνεύουν ορθολογιστικά αυτό το φαινόμενο με βάση γνωστούς νόμους της νευροφυσιολογίας.